Peygamberlerin hata yapmasına ne denir ?

Tarihsel ve Düşünsel Bir Mesele: Peygamberlerin Hata Yapmasına Ne Denir?

İnsanlık tarihi boyunca peygamberler, hem inanç hem de ahlak tarihinde merkezi bir yer tutmuştur. Onlar, sadece vahyin taşıyıcısı değil; aynı zamanda insanın yeryüzündeki sorumluluğuna ayna tutan rehberlerdir. Ancak şu soru, asırlardır hem kelamcıların hem de filozofların zihinlerini meşgul eder: Peygamberlerin hata yapmasına ne denir? Bu soru, inanç sistemlerinin derinliklerine dokunur; insan ile ilahi olan arasındaki sınırları yeniden düşünmemizi sağlar.

Tarihsel Arka Plan: “İsmet” Kavramının Doğuşu

İslam düşüncesinde peygamberlerin hata yapıp yapamayacağı konusu, erken dönem kelam tartışmalarının en yoğun alanlarından biridir. Bu mesele genellikle “ismet” kavramı etrafında şekillenmiştir. “İsmet”, Arapça kökeniyle “korunma, muhafaza edilme” anlamına gelir. Teolojik bağlamda ise peygamberlerin günah ve büyük hatalardan korunmuş olması anlamına gelir.

Erken İslam tarihinde Mutezile, Ehl-i Sünnet ve Şiî düşünürler, peygamberlerin yanılabilirliği konusunda farklı yaklaşımlar geliştirmiştir. Mutezile ekolü, peygamberlerin büyük günah işleyemeyeceğini, ancak küçük hatalar (zelle) işleyebileceğini kabul eder. Ehl-i Sünnet bilginleri de benzer bir çizgide durur; peygamberlerin vahiy dışı konularda insani bir yanılgıya düşebileceğini ama bu hataların ilahi düzeltmeyle hemen giderileceğini savunur. Şiî alimler ise ismet kavramını en geniş anlamıyla ele alarak peygamberleri her türlü hata ve günahın dışında tutar.

“Zelle” Nedir? Peygamberlerin Hataları Nasıl Anlaşılır?

Peygamberlerin hata yapmasına kelam literatüründe “zelle” denir. Zelle, “kayma” ya da “küçük hata” anlamına gelir. Ancak bu hata, sıradan bir insanın hatasından farklıdır. Zelle, bilinçli bir isyan ya da günah değildir; daha çok beşerî bir tercih hatası olarak değerlendirilir.

Kur’an’da peygamberlerin bazı davranışlarının ilahi düzeltmeye konu olduğu görülür. Örneğin, Hz. Âdem’in yasak meyveden yemesi (Bakara 35-37), Hz. Yunus’un kavminden izin almadan ayrılması (Saffat 139-142) veya Hz. Muhammed’in âmâ sahabi Abdullah ibn Ümmü Mektûm’a yüz çevirmesi (Abese 1-10) gibi olaylar bu çerçevede değerlendirilir. Bu örneklerdeki “hata”, ilahi düzeltme ile hemen giderilir; çünkü peygamberler, yanlışta ısrar etmezler.

Dolayısıyla “zelle”, insan olmanın kaçınılmaz bir yansıması olarak görülür; peygamberliği zedelemez, bilakis insanî yönüyle peygamberin rehberlik gücünü artırır.

Akademik Tartışmalar ve Modern Yaklaşımlar

Modern dönemde teoloji ve din felsefesi alanında yapılan çalışmalar, bu konuyu sadece inanç sınırları içinde değil, psikolojik ve tarihsel perspektiflerle de ele alır. Akademik çevrelerde peygamberlerin hataları, onların “insanî örneklik” rolünü güçlendiren unsurlar olarak yorumlanır.

Bazı çağdaş ilahiyatçılar, mutlak kusursuzluk anlayışının, peygamberleri insan üstü bir konuma taşıdığını ve bu durumun onların örnekliğini zayıflattığını savunur. Buna karşılık geleneksel görüşü savunanlar, hatasızlık ilkesinin ilahi mesajın güvenilirliğini koruduğunu belirtir. Bu iki yaklaşım, modern teolojide halen tartışılmaktadır.

İnsani Bir Gerçeklik Olarak Yanılma

Peygamberler, her ne kadar vahiy alan kişiler olsalar da insan doğasının sınırları içindedirler. Bu nedenle onların bazı hataları, insanın öğrenme ve olgunlaşma sürecinin sembolik örnekleri olarak da okunabilir. Kur’an’daki kıssalar, bu yönüyle hem teolojik hem de pedagojik bir işlev taşır.

Birçok araştırmacıya göre peygamberlerin zelleleri, insanın ilahi rehberlik olmadan kusursuz olamayacağını anlatan derin bir mesajdır. Bu hatalar, merhametin, affın ve öğrenmenin ilahi düzlemdeki karşılığıdır.

Tarih Boyunca Etkileri ve Düşünsel Sonuçlar

Peygamberlerin hata yapma ihtimali üzerine yürütülen tartışmalar, sadece teolojik değil, siyasal ve felsefi düşünceyi de etkilemiştir. Orta Çağ’da halifelerin “ismet” sıfatına sahip olmadıkları vurgusu, din ile yönetim arasındaki ayrımın temellerinden birini oluşturmuştur. Böylece “yanılabilirlik”, insanın mutlak güç iddiasına karşı bir etik uyarı işlevi görmüştür.

Günümüzde ise bu tartışma, dini metinlerin yorumlanmasında esneklik kazandıran bir düşünsel miras olarak değerlendirilmektedir. Peygamberlerin insani yönlerini anlamak, kutsalı daha derin ve samimi biçimde kavramamıza yardımcı olur.

Sonuç: İlahi Mesajın İnsanî Dili

Peygamberlerin hata yapmasına “zelle” denir. Bu kavram, hem inancın hem de insan doğasının derin bir yansımasıdır. Zelle, peygamberliği küçültmez; aksine onu insana yaklaştırır. Çünkü kusursuzluk, sadece Tanrı’ya aittir. Peygamberlerin zelleleri, insanın kusurlar içinde hakikate yönelme çabasını temsil eder.

Sonuçta şu hakikat belirir: ilahi mesaj, mükemmel bir Tanrı’dan gelir ama onu taşıyan elçi, insan olmanın sınırlarını unutturmaz.

Ve belki de bu yüzden, onların hikâyeleri bize en çok insan olmayı öğretir.